Küreselleşme ve Yerelleşme
Gürcan Banger
Küreselleşme olgusunun etkilerinin artması ve bu kavramın daha iyi bilinir hale gelmesi ile birlikte; küreselleşme ve yerelleşme tartışmalarında da artan bir yoğunluk gözleniyor. Birbirine karşıt gibi görünen bu iki yönelimin her birinin tartışmalarda aldığı ağırlık değişiyor. Bazı tartışmacılar, görüşlerinde küreselleşmeyi odak noktası olarak alırken, aslî unsurun yerelleşme olması gerektiği yönünde düşünenlerin sayısı da hiç az değil.
Küreselleşme ve yerelleşme eksenindeki tartışmalara baktığımızda, görüşlerin üç ayrı nokrada oluştuğunu görüyoruz. Birinci grubu, bugünün ekonomik ve sosyal sistemlerinde küresel faktörlerin birincil etkileyici ve yönlendiriciler olduğunu savunanlar oluşturuyor. İkinci grupta ise küreselleşme gerçeğine karşın ekonomik ve sosyal yaşamın örgütlenmesinde yerelliğin önemine vurgu yapanlar yer alıyor. Son grup ise küreselleşme ve yerelleşmenin iki farklı yönelim olduğunu ve bunların arasında (kimi zaman kıyasıya bir savaşa dönüşebilen) bir etkileşim bulunduğunu söyleyenlerden oluşuyor.
Küreselleşmeyi dünyaya bakışların odağı alan tartışmacılar; öncelikle küresel belirleyici güçlerin varlığını iddia ederek, küreselleşmenin dünyanın değişik coğrafyalarına eşitsiz fırsatlar (veya tehditler) sunduğunu vurguluyorlar. Bu süreçte ulusal devletlerin etkileri zayıflarken, örneğin çok uluslu şirketlerin güç uygulamaları ön plana geçiyor. Ulusal devletlerin güç kaybı ile birlikte, ilgili ülke içinde farklı sosyal ve ekonomik yeni güç odaklarının oluştuğunu pek çok örnekle doğrulamak mümkün oluyor. Böyle bir durumda ulus-devlet, bir etki alanı yaratmaktan uzaklaşarak ülke, ulus ötesi şirketin büyük ağında bir nokta haline dönüşüyor. Küreselleşmenin yoğun etkilerinin ulusal ve yerel unsurlarla göğüslenemediği durumlarda yerel ve bölgesel kültürlerin de, küresel rüzgârların etkisiyle değişime uğradığı gözleniyor.
Küreselleşmenin rakipsiz biçimde birincil faktör olduğu ülkelerde kazananlar ve kaybedenler olmak üzere iki tür sonuç gözleniyor. Bunlar arasında küresellik nedeniyle kaybedenlerin, kazananlardan daha fazla olduğunu gözlüyoruz. İlgi çekici bir gelişme olarak; uluslararası düzeyde yapılan çalışmalar, her kazananın arkasında en azından bir tane kaybeden ülke olduğunu gösteriyor.
Yerelleşme tezini öne çıkaranlar, özellikle yerel yönetimlerin ve sivil toplumun etkinliğinin artmasına vurgu yapıyorlar. Merkezî devletin sahneden belli oranda çekilmesi ile birlikte yerel ve sivil unsurlara ekonomide ve sosyal yaşamda yeni ufuklar açıldığına dikkat çekiyorlar.
Küreselcilik ile yerelcilik arasında önemli farklardan birisi, yerel güçlere atfedilen güç ve dinamizmden kaynaklanmaktadır. Küreselciler, yerel güçleri statik ve pasif olarak kabul ederlerken; yerelciler, ulus devletin yaşamdan belli oranda çekilmesi ile mekânın ve ekonominin düzenlenmesinde yerel aktörlere yeni fırsatlar doğduğunu ifade ediyorlar.
Dikkat edildiği gibi; küreselci veya yerelci, her iki tez de küreselleşme etkileri nedeniyle ulus devletin azalan ağırlığını ve belirleyiciliğini dikkate alıyorlar.
Son olarak; küreselleşme ve yerelleşme karşıtlığı eksenini bir etkileşim alanı olarak kabul eden üçüncü yaklaşımdan söz etmek istiyorum. Bu yaklaşım, her iki kavramın birleştirilmesi ile küyerelleşme (glokalizasyon) olarak isimlendiriliyor. Ana fikir olarak ise (tüm karşıtlığa rağmen aynı kökten gelmeleri nedeniyle) küresellik ve yerellik arasında bir işbölümünden söz ediyor.
Yukarıda söz ettiğim gibi; küreselleşme, bizim kişisel beklentilerimizden bağımsız, reddi mümkün olmayan evrensel bir olgu olarak görünüyor. Bu yönelimin ülkelere sunduğu fırsatlar ve tehditler var. Küresel etkilerin içlerinin doğru ulusal, bölgesel ve yerel politikalarla doldurulması ile zararlarının avantajlara dönüştürülmesi mümkün olabilir.
