Eskişehir’de Bir Dergi: Deneme

Gürcan Banger

(Eskişehir Valiliği’nin EskiYeni isimli aylık dergisinde yayınlandı. Sonradan 1-2 ufak ekleme yaptım.)

1958 yılında Eskişehir İktisadi ve Ticari Akademisi’nin kurulması, Eskişehir’in düzey atlatıcı kırılmalar içeren tarihsel gelişiminde önemli bir noktadır. Sosyal yaşam adına 1960’lı yıllarda dikkati çeken iki konu vardı: Futbol ve sanat. 1965’te kurulan Eskişehirspor futbol takımının kökeninde Akademispor var. Bir de; gündeme başta tiyatro olmak üzere (ki tiyatro, o yılların yükselen yıldızıdır) sanat etkinlikleri damgasını vuruyor. Akademi’nin bir başka etkisi ise ülkenin değişik noktalarından genç insanların bir araya gelmesi ile bir kültür ve düşünce çeşitlemesi oluşturmasıydı. İkinci Dünya Savaşı sonrasında gelişen düşünsel etkiler ve Soğuk Savaş’ın büyük ölçekli yansıları ülkenin kısıtlı basın ve yayın yaşamına rağmen Eskişehir’e de yansıyor.

1970’li yıllara yaklaşırken Eskişehir’de genç insanların yaşamını etkileyen unsurlar çok fazla değildi. O tarihlerde gençlik için yaşam, 2000’li yılların zaman tüketici mekânlarından farklı ortamlarda yürüyordu. Az sayıda pastane ve çok sayıdaki kahvehane, genç insanların buluşma noktaları halindeydi. Sosyal, kültürel ve düşünsel kaygıları olanlar ise ya bu ihtiyaçlarını kendi başlarına okuyup yazarak tatmin ediyorlar ya da küçük arkadaş sohbetlerinde ağırlıklı olarak edebiyat olmak üzere sanat tartışmalarına zaman ayırıyorlardı. Bu küçük toplulukların oluşumunda düşünceye ve inanca dayalı yaklaşımlar da gözleniyordu. 1970’li yılların hemen başında Deneme Dergisi, genel olarak İslamiyet’i yaşamlarının ekseni olarak kabul eden, diğer yandan okuma ve tartışma anlamında düşünce temelinde monolitik olmayan bir topluluğun çıkardığı bir edebiyat ve düşünce dergisi oldu.

Deneme’nin yayınlandığı tarihlerde yayına katkı yapan ekibin içinde Akademi öğrencileri yanında henüz orta öğrenimde olan (çoğu zaman mahlas kullanarak yazan) Nabi Avcı, Ahmet Kot, Gürcan Banger, Haydar Ergülen, Bekir Şahin gibi isimler var. Derginin sayfalarına göz atıldığında; bu isimlere sıklıkla rastlamak mümkün değil; çünkü yazılarda (belki bugün kendilerinin bile hatırlamayabileceği) takma isimler bir tür sakınma ihtiyacı içinde kullanılmış. Benim -kendi ismim yanında- o dönemde kullandığım mahlaslardan Tolga Leventoğlu ve Yılmaz Taşçı hatırladıklarım arasında; muhtemelen başkaları da vardır. Derginin arkasında duran, maddi anlamda değişik biçimlerde katkıları olan veya yazılarıyla düşünsel ve sanatsal destek veren (hatırlayabildiklerimden) Atasoy Müftüoğlu, Alaaddin Gül, Sadık Ayaz ve Hüseyin Atlansoy gibi isimleri Eskişehir’de sanata ve düşünsel yaşama katkıları için saygı ve sevgiyle anmam gerekir.

Edebiyatla yakın ilgisi olanlar, Varlık Dergisi’nin 1960’lı ve 70’li yıllarda her yıl sonunda çıkardığı ve geçmiş yılın edebiyat olaylarını değerlendiren yıllıklarını hatırlayacaklardır. “Varlık Yıllığı 1971” içinde yer alan dergiler değerlendirmesinde Deneme Dergisi ve çevresindeki ekip, edebiyatımızın yeni bir soluğu olarak nitelenmişti. Bu dergi çevresinde toplanmış olan yazar ve şairlerin ülkenin düşünsel ve sanatsal geleceğinde önemli yerleri olacağından söz edilmişti. Yukarıda saydığım isimler dikkate alındığında oldukça doğru bir öngörü olduğunu söyleyebiliriz. Dergide geliştirilmeye başlanan dil ve tarz, her edibin kendi özelinde yepyeni ufuklara yol aldı. Deneme, herkesin öğretmen ve herkesin öğrenci olduğu bir okuldu. Zamanla her edip, kendi tedrisini tamamladı ve kendi yoluna gitti. Deneme Dergisi ekibinde olan veya dergide şiirleri, yazıları yer alan pek çok insan, günümüzde edebiyat yaşamının yaygın tanınanları arasında yer alıyor.

Logosunu Ahmet Kot’un tasarladığı derginin fiziksel şekli (eni ve boyu), ince ve uzun görüntüsüyle bildiğimiz dergi formatından hayli uzaktı. Bu biçim; kimi edebiyat meraklıları tarafından ilginç bulunurken, başkalarınca standart dışı olmasıyla eleştiri de alıyordu. Bu eleştirilere karşı; (kime aittir bilmiyorum ama) rahmetli Alaaddin Gül’den duyduğum karşılık bence çok anlamlıydı: “Bu boyutta bir derginin üzerinde simit de yiyemezsin.”

1971’in Deneme Dergisi, bir düşünce ve edebiyat dergisinin bir kentin sosyal ve kültürel yaşamındaki yerini ve önemini anlatması bakımından ders alınması gereken bir örnektir.