İşletmede Ar-Ge Birimi Kurmak – 1
Gürcan Banger
İşletmede ar-ge birimi oluşturmak için ‘ezberlenmiş’, ‘alışılmış’ veya ‘tek tip’ kabul edilebilecek bir yol yok. Daha doğru bir ifade ile ar-ge fonksiyonunu oluşturmak için bir beyin fırtınası ve ön araştırma ile başlamak daha uygun olur. Örneğin bu konuda tatmin edilmesi beklenen ihtiyaçların ve cevaplanması istenen sorunların belirlenmesi ile yola çıkılabilir. İşletmede ar-ge faaliyetlerinin örgütsel yapısı konusundaki ilk soru bunların nerede ve nasıl yürütüleceği ile ilgili olabilir. Bu konuda yapılan bazı akademik çalışmalar ar-ge faaliyetlerinin işletme içinde örgütlenmesi yaklaşımlarının iki odak etrafında toplandığını ifade ediyor. Bu yaklaşımlardan birincisi; ar-ge biriminin işletme içindeki departmanlara benzer yapıda, ama onlardan ayrı olarak kurulması şeklindedir. İkinci yaklaşım ise bu yapıyı işletmede zaten var olan pazarlama, satış, üretim, finansman gibi departmanlarla iç içe geçmiş, bu tür birimlerle sürekli iletişim ve ilişki halinde bir örgütsel yapı olarak kurulmasını öneriyor. Bu iki yaklaşımında geleneksel iş kültüründen kaynaklandığını söyleyebiliriz. Ar-ge birimi kurmuş olan işletmeleri incelediğimizde bu iki modelden biri ile karşılaşmamız muhtemeldir.
Ar-ge biriminin oluşumu ve örgütsel yapılanması konusundaki işletme araştırmaları, bazı kuruluşlarda tüm ar-ge faaliyetlerinin tümünün tek ve ayrı bir birimde toplandığını gösteriyor. Bir başka model ise işletmedeki her bölümün (departmanın) kendi ar-ge birimini veya ar-ge laboratuvarını kurması şeklindedir. Kimi işletmelerde ar-ge’nin yönetimi üst kademeler tarafından merkezi olarak yapılırken, bazılarında her bölüm (departman) kendi ar-ge faaliyetleri konusunda yükümlü ve sorumludur. Dolayısıyla seçilen örgütsel yapılanma ve yönetim tarzları ar-ge faaliyetlerinin planlanmasına da yansır.
Ar-Ge Nasıl Örgütlenmeli?
İşletmenin ölçeği ve kendi içinde barındırdığı tedarik zinciri halkaları ar-ge’nin nasıl yapılanıp örgütlenmesi gerektiği konusunda başlangıç bilgilerini sağlar. Örneğin büyük ölçekli işletmelerde veya sadece ar-ge’ye odaklanarak kurumsal fonksiyonların pek çoğunu dış kaynak (outsourcing) aracılığı ile sağlayan işletmelerde ar-ge yapılanması temel araştırma, uygulamalı araştırma, tasarım ve geliştirme alt birimlerini şeklinde düzenlenebilir. Bu tür bir ar-ge yapısında ana süreç bilimsel ve teknolojik temelli araştırmalardan ürün geliştirmeye doğru ilerler. Her alt birimin amaç ve görevleri uzmanlığa odaklanmış olarak çalışma takımları halinde net biçimde tanımlanabilir. Ar-ge ana sürecini bu şekilde alt bölümleyerek oluşturmanın ar-ge’nin farklı katmanlarında yer alan çalışma takımları arasında koordinasyon, denetim, ilişki ve iletişim problemleri doğurduğu gözlenmiştir. Burada oluşan problemler geleneksel organizasyon şeması ve katı sınırlarla tanımlı departmanlardan oluşan işletmelerin yaşadığı sorunlara benzemektedir.
Bir başka ar-ge örgütlenmesi farklı üretim süreçlerini kullanan, farklı ürün veya müşteri gruplarına yönelik alt birimler şeklinde oluşturulur. Bu modelde ar-ge fonksiyonunun ürün veya müşteri odaklı geliştirmeye yönelik olması ar-ge alt birimlerinin pazarlama birimi ile yakın ilişki ve iletişimini gerektirir. Diğer yandan ürün ve müşteri grupları farklı olsa da birden fazla alt birim halinde çalışılması ayni kaynak ve faaliyetlerin tekrarlı biçimde kullanılmasına –dolayısıyla fazladan kaynak tüketimine– yol açabilir.
Yaygın görülen bir başka ar-ge yapılanması proje tabanlıdır. Ar-ge projesi bu amaçla oluşturulan bir takım (ekip) tarafından gerçekleştirilir. Takım; proje konusu ile ilgili olmakla birlikte farklı disiplinlerden gelen, çeşitli bilgi ve becerilere sahip katılımcılarla oluşturulur. Proje sonlandığında takımın görevleri de bitmiş olur. Bu tür takımlarda düzenli görev alan ar-ge çalışanları ve takımdan beklenen işlere göre proje süresi ile sınırlı katılımcılar yer alır.
