İşletmede Ar-Ge ve Proje – 2
Gürcan Banger
İşletmede ar-ge projesi, kuruluşun amaç ve hedeflerini gerçekleştirmek üzere yararlanılan enstrümanlardan birisidir. Bu nedenle bir proje sepeti içinde –ki bir ‘seçenekler sepeti’ olmalıdır– seçim yapılırken bir dizi kriter kullanılarak değerlendirme, önem ve önceliğe göre sıralama yapılır. Değerlendirme, proje ile ilgili her türlü faktörü dikkate almayı hedefler. Dolayısıyla değerlendirmeye ve seçime kolaylık sağlayacak olan faktör ve kriterlerin belirlenmesi doğru karar için yüksek önemdedir.
Proje değerlendirmeye katkı yapacak her kritere iki farklı biçimde bakmamız gerekir. Birincisi; söz konusu kriterin işletme ve proje açısından ne kadar önemli ve değerli olduğudur. Örneğin ar-ge projesi sonucunda ulaşılması öngörülen ‘ürünün yurt içi pazarda liderliği’ kriteri, dış pazarı hedefleyen bir firma için yüksek önemde olmayabilir. İkincisi; işletme yönetimi açısından söz konusu kriterin performansı ile ilgilidir. Önemli bulunan bir kriter açısından değerlendirilen projenin yeterli performans göstermeyeceği anlaşılırsa projenin elenmesi söz konusu olur. Önceki örnekten devam edersek; dış pazardaki satışlarını artırmayı hedefleyen işletmenin bu hedefine yeterli katkı koymayacağı öngörülen bir ürün projesi ‘seçenekler sepetinden’ çıkarılır.
Örnek oluşturması açısından proje değerlendirmede ne tür kriterler kullanılabileceğine göz atalım. Proje liderliği ile proje takımının bilimsel ve teknolojik yeterliliği projenin yapımına karar verilmesinde yararlı olabilecek iki kriterdir. Zaman, işgücü, fiziksel altyapı veya mevcut finansman kaynaklarına erişilebilirlik –kaynak dağılımı ve paylaşımı– bir başka kriter olabilir. İşletmenin kaynakları kısıtlı ve sınırlı olabildiğinden söz konusu proje için gerekli ve yeterli kaynağı ayırmak mümkün olmayabilir. Projenin işletmeye kısa, orta ve uzun vadeli katkı ve etkileri birlikte veya ayrı ayrı kriterler olarak kullanılabilir. Bu sayılanlara teknik başarı, pazar payı, pazar genişliği ve maliyet gibi başkalarını da ekleyebiliriz. Proje değerlemede genel amaçlı kriterler olabildiği gibi bazı ar-ge projeleri kendine özgü, projeye özel kriterler kullanılmasını gerektirebilir.
Proje değerlemede kriterlerin belirlenmesi, kolay projeler hâriç olmak üzere kendiliğinden bir karara veya seçime yol açmaz. Sıralama, önceliklendirme ve seçim için bazı yöntem, teknik araçlar kullanılır. Bunlar arasında analitik hiyerarşi süreci, skorlama, ekonomik modelleme, doğrusal ve doğrusal olmayan programlama, dinamik programlama, bulanık mantık, simülasyon ve sezgisel modelleme gibi –her biri özel ilgi ve çalışma gerektiren– bazılarını sayabiliriz.
Ar-Ge Projesini Yönetmek
İşletmede ar-ge proje konusuna bir de işin yönetimi açısından bakalım. Ar-ge projesi, öncelikle ve kaçınılmaz biçimde bir takım çalışması işidir. Bu nedenle ar-ge projesi konusunun kavranması takım çalışmasının anlaşılması ile başlar. Proje takımı, konunun gerektiği ihtiyaçlara bağlı olarak farklı disiplinlere sahip yetkin katılımcılar ile proje liderinden oluşur. Proje liderinin ilk sıradaki sorumluluğu proje amacının tüm üyeler tarafından anlaşılmış olmasını garantilemektir. Proje lideri her üyenin hangi katkıları yapacağı konusunda bilgilenmiş olmalıdır.
Proje takımının farklı disiplinlerden kişilerden kurulmasındaki mantık, projeye geniş ve derin bakış açıları ile yaklaşımların yansıtılmasıdır. Buna karşılık farklı nitelik ve ilgilere sahip bir takımı tümüyle esnek –bir başka deyimle gevşek– bir yönetim anlayışı ile hedefe yöneltmek zor ve sıkıntılı olabilir. Farklılıklar takım çalışmasına çeşitlilik ve zenginlik katmakla birlikte odaklamanın yitirilmemesi gerekir. Dolayısıyla takım liderinin kısa vadeli hedeflerle projenin bütünsel amacının gözden kaçırılmamasına özen göstermesi ve gerekli yönlendirmeyi yapabilmesi beklenir. Eğer gelişen şartlar yeni hedefler, bakış açıları veya yaklaşımlar gerektiriyorsa proje lideri bu konuda odak kaymasını uygun biçimde yönetmelidir.
