Chishull Seyahatnamesi

Yazdır

Chishull Seyahatnamesi

Gürcan Banger

Bugün, Edmund D. Chishull’un 12 Eylül 1698 ile 10 Şubat 1702 tarihleri arasında yer alan Türkiye seyahatini ve ülkedeki anıları ile geri dönüşünü anlattığı seyahatnamesini tanıtacağım. Chishull seyahatnamesi, ilk kez Londra’da W. Bowyer Matbaası’nda 1747 yılında oğlu tarafından bastırılmıştır. Orijinal adı, “Travels In Turkey and Back To England” olarak konulmuştur. Seyahatnamenin Türkçe baskısı ise Bahattin Orhon’un çevirisi ile Bağlam Yayınları arasında “Türkiye Gezisi ve İngiltere’ye Dönüş” ismiyle 1993 yılında yapılmıştır. Yaptığım küçük bir araştırma, kitabın Türkçesinin, ilk basımdan bugüne 13 yıl geçmesine rağmen piyasada bulunabildiğini gösterdi. Çevirmenin bu kitaba yazdığı Türkçe önsözden anlaşıldığına göre, 1747 tarihli ilk basım seyahatnamelerden bir tanesi Deniz Müzesi’nde bulunmaktadır.

Edmund D. Chishull, 1671 ile 1733 yılları arasında yaşamış bir İngiliz din görevlisi ve bilginidir. Yaşamı hakkında pek fazla bilgi (yazılı belge) bulmak mümkün değildir. Ana dili olan İngilizce yanında iyi derecede Latince ve az Rumca bildiği anlaşılmaktadır. Oxford Koleji’nde öğrenim gördüğü bilinmektedir. Seyahatname, 1698 yılında İzmir’de Worshipful Turkey Company isimli şirketin fabrikasında papaz olarak görev yapmaya başladıktan İngiltere’ye dönüşüne kadar olan dönemi kapsamaktadır.

Chishull, Dünya’nın en ünlü seyahatnamelerinden birisinin yazarı olan Evliya Çelebi (1611-1682) ile çağdaş kabul edilebilir. Evliya Çelebi’nin çok daha geniş bir coğrafyayı gezmiş olmasına rağmen, Chishull’un anıları ile Evliya Çelebi’nin yazdıkları arasında ortak mekânlar açısından bir karşılaştırma yapmak mümkün olabilir. Her iki seyyahın da temel eğitimlerinin din üzerine olduğu düşünülürse, ilginç bir karşılaştırma olabilir. Chishull’un Türkiye’ye geldiği dönem ve hemen öncesi, pek çok Batılı seyyahın Osmanlı topraklarını ziyaret ettiği zaman dilimine denk gelir; bu nedenle bu seyahatnameler arasında yapılan karşılaştırmalı analiz, hiç kuşkusuz ilginç sonuçlar verecektir.

Seyahatnameye dönelim. Chishull, Türkiye’ye gelmek üzere İngiltere’den ayrıldığında Oxford’da Corpus Christe (Din Gönüllüleri) Koleji’nde üyeydi. Seyahatte kullanmak üzere Travelers’ Place Derneği’nden maddi destek alarak 12 Eylül 1698’de yola çıktı. İngiltere’den ayrılışı, Downs limanından Kaptan Thomas Turner komutasındaki Neptune isimli fırkata ile oldu. (Fırkata, o yıllarda kullanılan 10-15 dolayında çift küreği olan, döneme göre hızlı bir savaş gemisidir.) Yolda Cadiz’de, Mesena’da ve Midilli’de karaya çıktı. Buralara ilişkin izlenimlerini, Thomas Turner’a yazdığı mektupta ifade etmiştir; bu mektup, Türkçe baskıda da yer almaktadır. Geminin İzmir’e ulaşması 19 Kasım 1698 tarihinde gerçekleşti.

Seyahatnamenin bölümlerinden birisi, 1699 yılının anılarını içeren, Eski İyonya’da yapılan turun öyküsüdür. Bu bölüme “İzmir – Aya Yorgi İçinden Geçerek Manisa – Turgutlu – Sart – Birgi – Tire – Efes ve Tekrar İzmir’e Dönüş” başlığını atmıştır. Gerek bu gezisinde, gerekse sonrakilerde gözlemleri yanında gördüğü yazıtları ve mezar taşlarını, orijinal dilinde not etmiştir. Daha sonraki gezisi, 1701 yılında yaptığı İzmir-İstanbul ve geri dönüş yolculuğudur. 1701 sonu ve 1702 başı arasında İzmir’den Edirne’ye bir başka yolculuk yapmıştır. Bu geziye ilişkin anıları da seyahatnamede ayrı bir bölüm olarak yer almaktadır. Chishull, seyahatnamenin son bölümünde 1702 yılında başlayıp 1703 yılında İngiltere’ye dönüşü ile tamamladığı, Edirne – Hollanda – İngiltere yolculuğunu anlatır. Bu yolculukta Edirne, Bulgaristan, Eflâk, Transilvanya, Macaristan, Almanya, Flanders ve Hollanda gibi ülke bölge ve yöreleri anlatmaktadır. Seyahatnamede; Batı Anadolu yöresi, tarihsel yapı ve anıtlar, Çanakkale Boğazı, Edirne Sarayı, camiler, kiliseler, Topkapı Sarayı ile Sultan II. Mustafa tarafından huzura kabul sırasında yaşadıkları uygun detayda ele alınmıştır.

18’inci yüzyılın başlarında Osmanlı ülkesinin, uzaklardan gelen bir papazın bakış açısından nasıl göründüğünü okumak isteyenler için öneririm.