Liman von Sanders’in Beş Yılı

Yazdır

Liman von Sanders’in Beş Yılı

Gürcan Banger

Sürekli izleyenlerin bileceği üzere; uzunca bir süredir bu köşeyi pazar günleri değişik gezginler tarafından kaleme alınmış seyahatnamelere tahsis ediyorum. Bugün; bir seyahatname olarak kabul edemesek bile, ülkemizin bir dönemine tanıklık etmiş Alman Paşası Liman von Sanders’in anı kitabına yer vereceğim. Elimdeki kitap, Yeditepe Yayınevi tarafından Ekim 2006’da basılmış. Liman von Sanders tarafından yazılan ve “Türkiye’de Beş Sene” ismini taşıyan kitabın Osmanlıca’ya çevirisi Osmanlı Genelkurmayı Askeri Tarih Encümeni Tercüme Heyeti tarafından yapılmış. Bu baskıyı Türkçe olarak yayına hazırlayan ise Muzaffer Albayrak. Tam adı Otto Liman von Sanders olan yazarın, önsözünde Kasım 1919 tarihini taşıyan kitabının Türkçe’de başka yayınevleri tarafından yapılmış baskıları da var. Orijinal adı “Fünf Jahre Türkei” olan anıların ilk baskısı ise Berlin’de 1920 yılında yapılmış. İlk Türkçe basımı ise yukarıda sözünü ettiğim heyetin çalışmaları sonucu Osmanlıca olarak İstanbul’da 1921’de gerçekleştirilmiş.

Otto Liman von Sanders, 1855 yılında bugünkü Polonya toprakları içinde kalan Slupsk (eski adı Stolp) kentinde doğdu. Askerî yaşamı 1874 yılında Essen Muhafız Birliği’nde başladı. 1911 yılında generallik rütbesini elde etti. 1913 yılının sonlarında Osmanlı ordusunda yenileşme çalışmalarına katkıda bulunmak üzere Alman askerî heyetinin başkanı olarak İstanbul’a geldi. Birinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde Osmanlı Birinci Kolordusunun komutanlığını yaptı. 1914 yılına kadar ordu genel müfettişliği yanında (fazlaca ilerleme kaydedilemeyen) askerî iyileştirme çalışmalarında yer aldı.

Almanya ile Osmanlı Devleti arasındaki ortak çalışmalar kapsamında mareşal rütbesine yükseltilen von Sanders, 1915 baharında Çanakkale’deki Beşinci Ordu komutanı oldu. Çanakkale Savaşı sırasında İngiliz ve Fransızların ittifakına karşı savaşta tüm yetkileri elinde bulundurdu.

1917 ve 1918 yıllarında Mareşal von Sanders Dördüncü, Yedinci ve Sekizinci Orduların bir araya getirilmesi ile oluşan Yıldırım Orduları komutanlığına getirildi. Bu ordu, Filistin ve Suriye’nin İngilizlere karşı savunulmasında görev yaptı. Bu cephenin İngilizler tarafından yarılması sonucu, 1918 Eylülünde Halep’e çekilerek ordunun komutasını Mustafa Kemal Paşa’ya bıraktı ve Almanya’ya gitmek üzere İstanbul’a döndü.

30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından bir süre İstanbul’da gözaltında tutuldu. Ardından Alman askerlerini Almanya’ya geri götürmek üzere görevlendirildi. Gemiyle gittiği Malta’da Şubat 1919’da savaş suçlusu olarak tutuklandı. Malta’da tutulduğu sırada yukarıda sözünü ettiğim “Türkiye’de Beş Sene” isimli anı kitabını yazdı. Aynı dönemde yazıldığı ifade edilen “Millet-i Müselleha” isimli bir diğer kitabı hakkında herhangi bir bilgiye ulaşmam (bu yazıyı yazdığım sırada) mümkün olmadı.

Liman von Sanders, 1919 yılı Ağustos’unda Malta’dan bir gemiyle yola çıkarak Venedik, Verona, Innsbruck üzerinden Almanya’ya döndü. Anılarını yazarak geçirdiği yıllardan sonra 1929’da Almanya’nın Münih kentinde öldü.

Liman von Sanders, Osmanlı ordusunun Liman Paşa’sıdır. Osmanlı Devleti’nin girdiği son kritik savaşta önemli görevler üstlenmiştir. Onun anıları, Çanakkale Savaşı ve Kuzey Afrika ile Ortadoğu’nun savunulmasının öğrenilmesi açısından önemlidir. Her ne kadar Enver Paşa’nın da şikâyet ettiği bazı sübjektif yaklaşımları da olsa, bunlar anıların değerini azaltmaz.

Yeditepe Yayınevi’nin gerçekleştirdiği kitabın ekinde von Sanders’in anılarını Almanca’dan Osmanlıca’ya çeviren askerî heyetin açıklamaları var. Heyet, hatalı veya eksik olabileceğini düşündüğü bazı noktalarda açıklayıcı notlar yazmış. Liman Paşa’nın anılarının tanıtımını, Askerî Tarih Encümeni Başkanı Hüseyin Hüsnü Emir Bey’in (dünden bugüne uzanan anlamlı) sözleri ile bitirmek isterim: “(Liman von Sanders’in) bütün yazılarında derin bir Almanlık hissinin ve taraftarlığının hâkim olması keyfiyetine gelince; buna çaresiz tahammül edeceğiz. Çünkü ona, en başından rıza göstermişiz.”

Osmanlı’nın son dönem savaşlarını bir de (yine Hüseyin Hüsnü Emir’in sözleriyle) “orta derecede bilgi ve yeteneğe sahip, sert ve haşin bir Alman generalinden” okumanız, eminim ki Batı’nın köklerini tarihte bulan bakışını anlamak açısından yararlı olacaktır.