Gürcan Banger
Elektronik donanım ve yazılım içerebilen tüm sistem, cihaz ve ürünlerin –kısaca nesnelerin– giderek artan oranda akıllı (yapay zekâ donatımlı) ve İnternet ile bağlantılı hale geleceğini biliyoruz. Bu yeni teknolojik ağa “Nesnelerin İnterneti (Nİ)” adı veriliyor. Nİ çatısı altındaki teknolojilerin yarattığı yeni imkânlardan en çok yararlanan alanlardan birisi ev ortamı ve yaşamı olacak. “Akıllı ev” olarak isimlendirilen bu yeni yaşam ortamında ısıtma, soğutma, aydınlatma, iklimlendirme ve güvenlik gibi ihtiyaçların tatmin edilmesinde teknolojiler ev halkının önemli yardımcıları olacak. Akıllı evin oluşturulması ilk bakışta yeni teknolojik sistem, cihaz ve ürünlerin eve eklemlenmesi gibi duruyor. Hâlbuki akıllı evin performansı tek tek cihazlardan daha fazla oranda bu nesnelerin birbirleri ile olan etkileşimine bağlı olacak. Dolayısıyla akıllı evi oluşturan bağlantılı sistemlerin birlikte başarılı çalışması evin ve yatırımın toplam performansını belirleyecek. Bu tespitin bir başka türde okunması; günün herhangi bir zamanında ev halkına, onların ev içinde ve dışındaki eylemlerine odaklı olarak bütünsel Nİ mimarisinin performansı şeklindedir.
Evdeki İhtiyaçlar
Evde Nİ uygulamalarının başarı kriterleri arasında güvenlik, ekonomi (yatırım ve işletme maliyeti ile sağlanan tasarruf) ve kullanım kolaylığını sayabiliriz. Bu avantajlar konusundaki farkındalığın artması ile Nİ’nin hedef tarih olan 2020-2025 dilimine kadar evlere girişi artacak.
Her ne kadar ev ortamı dinlenme, rahatlama gibi kavramları hatırlatsa da; ev bir bütün olarak durağan bir mekân değildir. Ev halkı evin değişik alanları kullanmak üzere sürekli hareket eder ve karşılıklı etkileşim oluşturur. Bunu dikkate alan bir Nİ mimarisi –akıllı ve bağlantılı nesnelere takılıp kalmadan– öncelikle ve özellikle ev halkına odaklı biçimde tasarlanmak durumundadır. Evdeki Nİ sistemi bir yandan ev halkını ve onların eylemlerini sarmalarken aynı zamanda bireylere kesintisiz etkileşim ve kullanım kolaylığı sunmalıdır.
Evde yaşayan bireylerin çok sayıda ve birbirinden farklı –hatta kimi zaman çatışan– istek ve beklentileri olabilir. Bu tür durumların ev Nİ sistemi tarafından başarıyla yönetilebilmesi gerekir. Örneğin ortam sıcaklığı, aydınlatma düzeyi, TV vb. gibi cihazlarının ses yüksekliği olabilecek farklı, belki de çatışan tercihler arasında yer alır. Bu nedenle evin farklı odaları gibi mekânların sıcaklığa, ses, aydınlatmaya veya benzeri tercihlere göre farklı ve etkilenmeyecek biçimde düzenlenmesi gerekir. Bu durum, ev Nİ sisteminin çoklu ve yaygın ayar düzeneğini desteklemesi anlamına da gelir. Bir örnek verelim. Gecenin geç saatinde ev halkı uyumakta olduğundan Nİ güvenlik uygulaması devrededir. Kötü niyetli bir kişilerin zarar vermek amacıyla eve girmek istemesi durumunda otomatik sistem alarmdan önleme kadar gerekli eylemleri yerine getirmelidir. Diğer yandan böyle bir durumda eve geç gelen ev halkından bir bireyin girişine de engel olmamalı, örneğin alarm sistemini aktif duruma geçirmemelidir. Bu durumun muhtemel çözümlerinden birisi eve geç gelen kişinin cep telefonunun veya akıllı saatinin ya da üzerindeki bir başka akıllı ve bağlantılı nesnenin evdeki Nİ güvenlik sistemi ile iletişime geçerek kişiye gerekli giriş iznini vermesidir.
Yukarıdaki örnekte verildiği gibi ev Nİ sistemi; evdeki akıllı ve bağlantılı sistemlerin ve cihazların kullanım yetkisi için ev bireylerini tanıma özelliğine sahip olmalıdır. Bu şart ev otomasyon sisteminin kurulmasında –bir yandan güvenlik, ekonomi ve kullanım kolaylığı kriterleri sağlanırken– evdeki bireylerin, onların eylemlerinin ve zamanın birlikte dikkate alınmasını gerektirir.
Evde Nesnelerin İnterneti (Nİ) ve ev otomasyonu konusundaki sorunlu alanlardan birisi çözüm üretmeye yönelik çalışmaların elektronik sisteme veya cihaza odaklanmasıdır. Ev otomasyonu çözümleri genellikle cihaz ile kişiyi karşı karşıya, ama izole bir durumda ele alma şeklinde geliştirilir. Hâlbuki Nİ çözümleri evde çok farklı özelliklere sahip birden fazla bireyin yaşadığını, bunların tercihlerinin farklı olabileceğini dikkate almak zorundadır. Bir başka deyişle; Nİ çözümleri geliştiren ür-ge takımı evin çok fazla farklı özellikte bileşenden oluşan, karmaşık bir sistem olduğunu kabul ederek başlamalıdır.
Evde Nİ uygulamalarının geliştirilme süreci hangi unsurları dikkate almalıdır? Bir evin odak noktasında orada yaşayan bireyler yer alır. Aile bireylerinin yaşları, fiziki durumları, sağlıkları ve birbirleri ile ilişkileri Nİ çözümünün nitelikleri ve uygulanması konusunda belirleyici olur. Ayrıca eve gelecek akrabalar ve arkadaşların özellikleri ile bunların evi kullanımları da Nİ çözümlerinin geliştirilmesinde dikkate alınmalıdır.
Nİ ev sisteminin dikkate alması gereken konulardan bir başkası ev bireylerinin ev içinde veya dışında, birlikte veya tek başına yapacakları, zorunlu veya gönüllü faaliyetleri –günün zaman dilimini de gözeterek– düzenlemelerine imkân sağlamasıdır. Şöyle bir örnek düşünebiliriz. Örneğin akıllı buzdolabı yetersiz bulduğu bazı yiyecek-içecek malzemeleri listesini o sırada işten veya okuldan dönmekte olan ve alışveriş yapma yetkisine sahip kişiye iletebilir. Akıllı bir Nİ ev sistemi ihtiyaç listesini iletirken eve gelmekte olan bireylerin yakınlığını gözetebilir. Bir başka seçenek olarak evin bulut bilişim deposuna kaydedilmiş olan bir ihtiyaç listesine eve dönmekte olan bireyler mobil cihazlarıyla erişebilir ve malzemeyi tedarik ettikten sonra listeden silebilirler. Yemekte bulunması gereken son birey eve ulaştıktan sonra yemek hazırlama süreci Nİ sistemi tarafından başlatılabilir. Yemek sırasında TV otomatik olarak kapatılabilir. Evde herkesin uyku durumuna geçmesi ile Nİ sistemi evi gece şartlarına geçirebilir. Elektrikli süpürge türünde gürültülü cihazların çalışması için uygun zaman dilimlerini seçebilir.
Evdeki ihtiyaçlar kişilere göre olduğu kadar günün saatine bağlı olarak da değişir. Örneğin uyku zamanında güvenlik birincil öncelik haline gelir. Kilitler ve alarmlar bu durumun anahtar nesneleridir. Ev halkı işte veya okulda olduğu zaman ev sistemi tam güvenlik durumunda olmalıdır. Gene bu süre zarfında bahçenin sulanması gibi ihtiyaçlar da tatmin edilebilir.
Ev halkının varlığı, onların yaşam tarları (davranış biçimleri) ve günün zamanlanması Nİ çözümlerine yönelik olarak evin bir modelini çıkarmak için üç önemli göstergedir. Bu model sayesinde evdeki yaşam içeriği üretilebilir. Böylece teknolojik cihazlara takılıp kalmak yerine evin gerçek özüne odaklanmak mümkün olur. Evi farklılaştıran üç göstergeye odaklanan bir Nİ sistemi ev halkı için gerçek anlamda çözüm ve değer üretebilir.
Evde Nİ çözümünün gerçek değeri, bu sistemin ev ekosistemini bütünüyle ele alacak bir şekilde tasarlanıp uygulanması sayesinde ortaya çıkar. Evde kısa veya uzun süreli yaşayan bireyin ihtiyaçlarına göre tasarlanmış Nİ çözümü bu konunun başarı sırrıdır. Eğer ihtiyaçları dikkate almayan ve bunları tatmin etmeye yönelmeyen teknolojik çözümler olursa hem yatırım açısından verimsiz olacak hem de teknoloji ile birey arasında yabancılaşma yaratacaktır. Evde Nİ sistemleri ev halkını güvenlik, ekonomi ve kullanımı kolaylaştırmak açılarından tatmin edici çözümler sunmalıdır.
